Verschillende soorten beperkingen, verschillende soorten problemen

Onderstaand interview uit 2015 met Judit, Andrea en Zsolt is een momentopname. Hoe het nu met hen gaat, weet ik niet.

Mensen met een beperking ervaren soms dezelfde problemen, ongeacht de aard van de handicap. Andere moeilijkheden zijn dan weer specifiek gerelateerd aan de betreffende beperking. Ik sprak in Boedapest met drie personen die allen een ander soort beperking hebben. Judit Karsai heeft een fysieke beperking en beweegt zich voort in haar elektrische rolstoel. Andrea Jambor heeft een auditieve beperking en Zsolt Pal een visuele. Tijdens een groepsdiscussie vertelden ze alle drie over hun dagelijkse leven met een beperking in Boedapest.

Staand: Zsolt Pal, Andrea Jambor, ik. Rolstoel: Judit Karsai

Ik begon de discussie met de algemene vraag hoe toegankelijk Boedapest is voor mensen met een beperking. Judit is van mening dat de toegankelijkheid van het openbaar vervoer oké is. Zo’n 60% is toegankelijk voor mensen met een fysieke beperking, alhoewel dat percentage voor haar persoonlijk niet genoeg is. Ook de winkels en restaurants hebben voorzieningen voor mensen als zij. Het is voor haar een groter probleem dat ze niet spontaan overal naartoe kan gaan. ‘Ik heb geen rijbewijs. Ik heb hulp nodig om ergens te geraken. Het mooiste zou zijn wanneer ik een familielid had met een aangepaste auto. Ik leid nu geen zelfstandig leven.'

Andrea maakt gebruik van gebarentolken als ze naar het ziekenhuis of een overheidsinstantie moet. De tolk kan er persoonlijk zijn of ze communiceert met hem via een tablet. Ze heeft de indruk dat de meeste mensen wel bereid zijn te helpen. Alleen weet niet iedereen dat op de correcte wijze te doen. Als er geen gebarentolk aanwezig is, beoefent Andrea het liplezen. Op zo’n moment is het belangrijk dat mensen haar aankijken en duidelijk articuleren. Daarnaast heeft ze ook een hoortoestel. Reizen met het openbaar vervoer is niet eenvoudig voor mensen met een auditieve beperking. Er zijn schermen die de volgende halte aankondigen. Wanneer de bestuurder iets speciaals omroept, kan Andrea het echter niet horen. In Hongarije leven zo’n één miljoen mensen met gehoorproblemen. De oorzaak daarvan houdt voor het merendeel verband met de leeftijd.

Zsolt heeft vooruitgang gezien sinds hij 13 jaar geleden in Boedapest kwam wonen. Hij vindt zijn weg met het openbaar vervoer, maar heeft hulp nodig wanneer hij op een concrete plek moet zijn. Navigatie applicaties blijken dan niet altijd even betrouwbaar. Ik vraag hem of hij een blindengeleidehond heeft. ‘Nee, die heb ik niet. Er zijn maar 1.000 van zulke honden in heel Hongarije. Daar bovenop: honden hebben problemen met roltrappen en zijn geen taxi. De hond gaat dezelfde richting uit als jij. Je moet de bestemming zelf vinden. '

Financiële ondersteuning niet voor iedereen

Er bestaan verschillende uitkeringen en vergoedingen voor Hongaren met een beperking. Niet iedereen uit de doelgroep zal ze ook allemaal krijgen. Er zijn strikte voorwaarden aan verbonden en bij sommige speelt ook de mate van beperking een rol. Allereerst is daar de handicaptoelage. Iedereen die in zekere mate gehandicapt is, heeft recht hierop. Het is niet genoeg om van te leven. Wie (terug) aan het werk kan, heeft eveneens recht op een herplaatsingsuitkering.

Andrea, moeder van drie kinderen, krijgt geen enkele uitkering. ‘Mijn spraakvermogen is goed genoeg. Ik begrijp mensen en vice versa. Ik krijg financiële ondersteuning van de overheid voor mijn hoorapparaat, maar die wordt voor slechts 70% vergoed. Zo’n hulpmiddel gaat vier of vijf jaar mee, terwijl je de ondersteuning slechts eens in de zes jaar ontvangt. Wanneer ik zelf een nieuwe moet kopen, krijg ik dus niets vergoed. Ik heb gehoord dat mensen in Noorwegen wel drie hoorapparaten krijgen vergoed! Als mijn baby ‘s nachts huilt, kan ik dat zien via een speciaal apparaatje. Dat begint dan licht te geven. Het is niet goedkoop in de aanschaf en opnieuw vergoedt de overhead niet de hele aankoopprijs.'

Werken met een beperking in Hongarije

In West-Europa is het voor mensen met een beperking soms moeilijk om aan werk te komen. Hoe zit dat in Hongarije? Judit werkt voor de Budapest Association of Persons with a Physical Disability. Haar voornaamste taak is het vertalen van teksten in het Hongaars vanuit het Engels. Andrea heeft een diploma voor drogist, maar is nu thuis bij de kinderen. Zij is lid van de raad van bestuur van SINOSZ, de belangenvereniging voor mensen met een auditieve beperking. SINOSZ telt 14.000 leden. Zsolt is van opleiding politiek wetenschapper, maar werkt voornamelijk als coach. Dit kan zijn als life coach of coaching met betrekking tot leiderschap, ontwikkeling en strategie. Volgens Zsolt is een gebrek aan goede opleiding het grootste struikelblok voor mensen met een beperking. 'Veel gehandicapten kunnen geen baan vinden, omdat ze onvoldoende gekwalificeerd zijn. Zo’n 40% heeft alleen middelbaar onderwijs gevolgd. Onder niet-gehandicapten ligt dat percentage op minder dan 25%.’ Judit reageert: 'Ik heb een universitaire graad, maar mensen denken dat ik laaggeschoold ben wanneer ze mijn beperking zien. Werkgevers zijn niet enthousiast over mensen met een beperking. ' Zsolt: 'Bedrijven zijn op zoek naar gekwalificeerde werknemers met een beperking. Die zijn moeilijk te vinden.’ Andrea denkt dat het grootste probleem is dat een beperking als een ziekte wordt beschouwd, als iets dat niet normaal is.

Dat brengt mij bij het volgende onderwerp. Hoe kijken Hongaren in zijn algemeen aan tegen mensen met een beperking?

Niet-gehandicapten snappen dagelijkse problemen niet

Judit, Zsolt en Andrea zijn alle drie van mening dat Hongaren zonder beperking de specifieke moeilijkheden die mensen met een beperking dagelijks ervaren niet begrijpen. Soms draait het om een gebrek aan kennis, maar op andere momenten lijken ze er gewoon niet op te willen anticiperen. Andrea heeft vaak moeite iemand te begrijpen, omdat de persoon te ver weg zit waardoor ze niet kan liplezen. Als ze dit niet expliciet verduidelijkt, denkt men dat ze stom is. Een ringloop in overheidsgebouwen zou al veel oplossen. Alhoewel zo’n voorziening bij wet verplicht is, zijn er niet veel overheidsinstellingen die er een hebben.

Zsolt is positiever. ‘Mensen helpen me wanneer ik ze erom vraag. Zolang ik mijn witte stok gebruik. Zonder die stok kijken ze me vreemd aan. Een stok, een rolstoel. Het zijn de eerste dingen waaraan niet-gehandicapten zien dat je een beperking hebt. Natuurlijk zou ik ook zonder de witte stok directe assistentie wensen. Er is nog veel voorlichting nodig om dat te realiseren. Bijvoorbeeld onder bankmedewerkers, medewerkers op het postkantoor. Niet te vergeten de gezondheidszorg, de brandweer …’ Judit vult opnieuw aan: ‘Degenen die werken in de medische sector weten niets over hoe om te gaan met personen met een beperking. Dat geldt voor artsen, tandartsen. Sommige gehandicapten krijgen geen tandartsbehandeling, omdat die niet weten hoe ze met hen om moeten gaan.’ Zsolt noemt ook mensen met autisme, aangezien zij zich niet altijd goed kunnen uiten.

Andrea eindigt dit onderwerp met een persoonlijke ergernis. ‘Als ik in een wachtruimte zit en mensen worden omgeroepen om naar binnen te gaan, zit ik daar maar te wachten terwijl iedereen voor zijn beurt gaat.’ Zsolt heeft dezelfde ervaring, maar dan andersom. ‘Ik wacht totdat ik mijn naam of nummer hoor, terwijl het alleen op het scherm verschijnt ...’

Nog genoeg om te verbeteren

Tot slot van deze kleine groepsdiscussie vroeg ik alle deelnemers wat zij het moeilijkst vinden aan het leven met een beperking in Boedapest. Judit is het minst positief: ‘Alles in Boedapest is moeilijk. Op de eerste plaats komt voor mij het organiseren van een zelfstandig leven. Als je geen toegankelijk appartement hebt, ben je afhankelijk van hulp. Ik regel mijn eigen leven thuis, maar als ik ergens naartoe wil, heb ik hulp nodig. Iemand moet dan de toegankelijkheid van die plek controleren. De meeste hotels realiseren zich niet wat het verschil is tussen wel of niet toegankelijk zijn. Het is belangrijk zelf een positieve houding te hebben. Je moet niet alleen het probleem zien.’

Voor Andrea is het krijgen van de juiste informatie het grootste probleem. ‘Op school kon ik niet altijd begrijpen wat de leraar vertelde. Ik gaf je al het voorbeeld van het reizen met de bus. Als mensen te zacht praten of met gesloten mond, heb ik een probleem ze te begrijpen. Er zijn regels hoe je goed met een dove/slechthorende kunt communiceren. Mijn arts bijvoorbeeld leerde hoe het juist te doen.'

Ook Zsolt ondervindt de meeste moeilijkheden met simpele dagelijkse zaken. De juiste schoenen en kleding kopen. Plekken en huisnummers vinden. Voor één probleem heeft hij een praktisch hulpmiddel. ‘Als ik mijn handtekening op een officieel document moet zetten, gebruik ik een speciale kaart. Er zitten twee gaten in, een grote en een kleine. De kaart moet worden gelegd op de plek waar ik moet tekenen.’

Toegankelijke tram in Boedapest

Laten we eindigen met een positieve ontwikkeling die Zsolt noemde. In 2014 won Boedapest de Toegankelijkheid Award voor het openbaar vervoer. De metro, de trams (alhoewel nog niet alle) zijn aangepast aan mensen met een beperking. Boedapest gebruikt ook moderne technologie om meer toegankelijk te worden, zoals aanraakschermen voor de blinden. Wat toegankelijk is voor de één is dat echter niet per se voor de ander. Sommige mensen met een fysieke beperking zijn niet in staat deze schermen te gebruiken.

Dit maakt de cirkel weer rond. Elke persoon met een beperking, waar hij/zij zich ook bevindt, ervaart zijn/haar eigen moeilijkheden. Het is hetzelfde in Boedapest.