Situatie Tsjechen met een beperking verbetert langzaam
Onderstaand interview met Jitka uit 2013 is een momentopname. Hoe het nu is met Jitka weet ik niet.
Mensen met een beperking werden lange tijd met de nek aangekeken in de Tsjechische Republiek. Sinds de revolutie in voormalig Tsjecho-Slowakije in 1989 is hun situatie langzaamaan verbeterd. Toch merkt Jitka Jokelova iedere dag dat er nog steeds een lange weg te gaan is voordat mensen met een beperking volledig worden geaccepteerd door de Tsjechische maatschappij.
Jitla Jokelova (l) en Lubos Jokel (r)
Jitka verkreeg haar handicap in 1998 toen ze door een auto werd aangereden terwijl ze met haar dochter aan het fietsen was. Ze was op dat moment 29 en haar dochter tien. Ze herinnert zich het ongeluk nog steeds heel goed. ‘De bestuurder probeerde een botsing te vermijden, maar slaagde daar niet in. Ik was in staat me over mijn dochter te ontfermen. Tegelijkertijd voelde ik dat er iets mis was met mijn benen. Per helikopter werd ik naar het beste ziekenhuis getransporteerd. Daar bleek dat mijn ruggenwervel was gebroken. Daardoor kan ik mijn benen niet meer bewegen van de knieën tot aan de enkels. Ik verbleef twee maanden in het ziekenhuis. Daarna kreeg ik revalidatie. Sindsdien is mijn fysieke toestand stabiel, maar ik moet wel oefeningen blijven doen.’
Haar dochter raakte niet gewond door het ongeluk. Het had natuurlijk wel een impact op haar, omdat haar vader al zijn aandacht aan Jitka moest schenken toen zij in het ziekenhuis lag. De impact heeft verder geen psychologische effecten gehad.
Jitka en haar man Lubos Jokel wonen in een buitenwijk van Praag in een mooie omgeving. Helaas is hun woning niet volledig aangepast aan haar fysieke toestand. Om de woning op de eerste verdieping te bereiken, moet je een trap op. Ik vraag haar of ze die trap op kan. ‘Ik kan korte afstanden lopen met behulp van mijn krukken. Voor langere afstanden heb ik een rolstoel nodig. In de winter kom ik helemaal niet buiten. We hebben geld van de verzekeringsmaatschappij gekregen als een schadevergoeding voor het ongeluk. Dat heeft ons toegestaan een nieuw huis te laten bouwen waar we deze zomer naartoe verhuizen. Dat zal beter toegankelijk zijn. De overheid geeft slechts een klein beetje ondersteuning: 400 Tsjechische kronen per maand, dat is 15 euro, en ik heb een gehandicaptenpensioen van 10.000 kronen per maand, 400 euro.
'Voor het ongeluk werkte ik als IT-assistente. Daarna heb ik geprobeerd een andere job te vinden via het Tsjechische UWV/VDAB. Ze hebben me vijf jaar lang niet kunnen helpen. Er is één werkgever geweest die mij een job aanbood, maar hij had te weinig geld om mij in dienst te nemen. Ik ben fulltime huisvrouw en sinds 2008 ook weer fulltime moeder. Mijn zoon is dat jaar geboren.'
Zich voortbewegen in Praag niet eenvoudig
De stad Praag telt vele steile stoepen doordat het in de heuvels is gebouwd. Maar, er zijn nog andere obstakels die het voor mensen zoals Jitka lastig maken zich in Praag voort te bewegen. 'Alleen de nieuwe metrostations hebben liften naar de platforms ondergronds. Wanneer ik in de stad ben, heb ik altijd hulp nodig. Zou ik helemaal niet kunnen lopen, zou de situatie nog veel moeilijker zijn. Nochtans verbeteren dingen zich langzaam. Nieuwe huizen mogen geen obstakels meer hebben en ik ben in staat een theater of een ander cultureel evenement te bezoeken. Voor de revolutie waren er helemaal geen voorzieningen. De meeste verbeteringen zijn gekomen nadat de Tsjechische Republiek lid werd van de Europese Unie. De Europese wetten hebben de leefomstandigheden van de Tsjechische gehandicapten verbeterd. Er moet wel nog steeds veel worden gedaan. Een ander toegankelijkheidsprobleem zijn de rolstoeltoiletten die vaak als opslagplaats dienen.'
Niet alleen de fysieke en financiële omstandigheden verbeteren langzaam. De algemene houding van Tsjechen zonder beperking tegenover Tsjechen met een beperking verandert ook. Jitka vertelt dat voor de revolutie mensen met een beperking met de nek werden aangekeken. Dat is veranderd, maar niet helemaal. Lubos merkt nog steeds vaak dat hij degene is tegen wie andere mensen spreken als hij met Jitka op pad is. ‘Het is alsof ze het gemakkelijker, comfortabeler, vinden tegen mij te praten’, zegt hij. Het paar heeft een betere houding tegenover mensen met een beperking ervaren in andere Europese landen zoals Italië, Oostenrijk en Duitsland. Als mensen zich bereid tonen Jitka te helpen, weten ze vaak niet hoe ze dat correct moeten doen. Daarom denkt Jitka dat het een goed idee is als mensen zonder beperking zich één keer in de positie van een persoon met een beperking zouden moeten verplaatsen. ‘Laat ze ervaren hoe het is in een rolstoel te zitten. Dat zal hun gedachten veranderen en hen doen begrijpen welke hulp nodig is.’
Het belang van steun
Het gebrek aan sociale contacten is het grootste probleem voor Jitka wat haar beperking betreft. ‘Ik werk niet, kan niet overal naartoe waar ik heen wil. Ik mis vele sociale contacten. Mijn ouders zijn gelukkig een een grote steun en ook mijn man zijn werkgever hielp ons. Toen mijn zoon was geboren, moest Lubos voor hem zorgen. Zijn baas stemde ermee in dat hij vanuit huis ging werken. Mijn dochter woont tijdelijk in een ander appartement, maar komt weer bij ons wonen zodra het nieuwe huis gereed is. Mijn zoon heeft mij nooit anders gekend dan dat ik een beperking heb. Op het moment dat hij de leeftijd bereikt dat hij vragen begint te stellen over mijn lichamelijke conditie zal ik hem eerlijk vertellen hoe het zo is gekomen. Ik hoop dat hij voor ons zal zorgen wanneer we oud zijn.'
Een andere grote steun voor Jitka is een lokale ngo voor mensen met een beperking waar zij deel van uitmaakt. ‘Ik ontmoet er andere mensen die in dezelfde positie verkeren. Samen proberen we zaken ten goede te veranderen. Bijvoorbeeld: vandaag de dag is er veel bureaucratie rondom het hebben van een beperking. Vanwege de financiële situatie is er een lange wachtlijst voor revalidatie. In vroeger dagen had je alleen een briefje van je eigen dokter nodig om er te worden toegelaten. Nu moet je eerst allerlei onderzoeken ondergaan voordat je revalidatie mag volgen. Het lijkt alsof de overheid niet genoeg kennis heeft van de problemen die gepaard gaan met de gezondheidszorg voor mensen met een beperking.’
Copyright tekst: Johan Peters, 15 juni 2013 - ...